Ο Αλέξανδρος Πάλλης στο Μεσολόγγι
του Κώστα Σακαρέλου
Το πρωί της «18ης του Σπορια του 1920» ο Αλέξανδρος Πάλλης (1851 – 1935), λόγιος, συγγραφέας, πρωτοπόρος – μαζί με τους Αργύρη Εφταλιώτη και Γιάννη Ψυχάρη – του κινήματος του δημοτικισμού, έφυγε από την Αθήνα με προορισμό την Πάτρα, όπου κατοικούσε ο παιδικός του συμμαθητής και φίλος Αντώνης Μαραγκός. Όπως γράφει ο ίδιος, χρησιμοποιώντας ατονικό σύστημα γραφής, αποφάσισε «να λειψει μερικες μερες από την Αθηνα ώστε να ξεσπασει η ψυχικη του αδημονια, και να περιηγηθει καμια από τις ελληνικες σκηνογραφιες, που η ομορφια τους και μεγαλοπρεπεια σε αποζημιωνει απο των ανθρωπων την κακια.» ( 1)
Ταξίδεψε με το τρένο. Γράφει χαρακτηριστικά ο ίδιος: «… Ο Πελοππονησιακος σταθμος εδειχνε ξαστερα ηδη τα σημαδια της “Ελευθερας Κερκυρας” που ειχε ξαναθρονιαστει· λερωμενος, ακαταστατος, γιοματος σκονη, φυλλα ελιας, παλιοχαρτα και κάθε λογης σκουπιδια, παντου σκορπια γυρω τριγυρω. Ισως δεν ειχε σαρωθει από την πρωτη του Σπορια. Ενας μοιραρχος, που βαρεθηκε περιμενοντας μεσα στην ουρα τη σειρα του, την παρατησε τελος καταγαναχτισμενος με σπρωξιες προς αντρες, γυναικες και παιδια, και στελνοντας αριστερα το χωροφυλακα του πηρε με το θαρρος της καινουργιας εξουσιας το εισιτηριο του πριν τους αλλους ταξιδιωτες. Το τρενο μας ξεκινησε δαφνοστολιστο, αν μπορω να το πω ετσι – με ελιες, ενώ αναπεμπαν οι επιβατες το θουριο της ωρας. Ειταν η εποχη του τρυγου της ελιας, και καθως περνουσαμε τους ελαιωνες, οι μαζωχτρες σαλεβαν χαρμοσυνα κλαδους και μας αντιφωνουσαν τον επωδο ερχεται! ερχεται! με ενθουσιασμο αναλογο προς το δικο μας. …»
Έμεινε στην αχαϊκή πρωτεύουσα τρεις μέρες. Στις «21 του Σπορια», έφυγε από την Πάτρα με προορισμό το «Μισολογγι». Γράφει σχετικά: «Το βαπορι μας η Καλυδωνα, τροχοφορο υποθετω αλλοτες, είναι μου ειπαν το πρωτο που αποχτησε το Αουστριακο Λοϋδ, με γερο ακομα κοκκαλο το γεροντακι, μετε μας ταραξε κι ας φυσουσε ο ανεμος με καλουτσικα κυματα και κατά τον πηγαιμο και τον ερχομο. Το περασμα το κανει σε μια ωρα και πεντε λεφτα. …»
Πιο κάτω γράφει: «… Πολυ πριν πλησιασεις το Κρυονερι, φαινεται αντικρυ καθαρα η γραμμη του δρομου που ειχε αρχισει στην πλαγια του βουνου ο Τρικουπης, και περιπου τελιωσει, από τη Ναφπαχτο ως το Μισολογγι. Μετα το θανατο του σταματησε η κατασκεβη στο τελεφταιο κοματι, της Κακης Σκαλας που λενε· ετσι εμεινε ακαρπη η δαπανη τοσου θησαβρου. …»
Και συνεχίζει: «Το Κρυονερι, το αραξοβολι του Μισολογγιου, οπου ειχε ξεμπαρκαριστει και στρατοπεδεψει ο Ιμπραϊμης, δεν είναι φυσικο λιμανι, παρα σε μια καμπυλη της ακρογιαλιας προστεθηκε τωρα ενας χτιστος βραχιονας, οπου πισωθε του μαουνες και βαρκες φυλαγουνται απο τα κυματα και τον ανεμο του Κορινθιακου. Το βαπορι δεν προχωρει ως εκει, παρα αγκυροβολαει μπροστα σε ένα μεγαλοπρεπο τυπικο Ελληνικο βραχο, αδεντρο αλλα που στεκει ορθιος σα στιβαρος γιγας φρουρος. Αρχικα λεει η ιδεα ειτανε να σκαφτει αβλος διαμεσα της Λιμνοθαλασσας ώστε να προχωρουν τα βαπορια ως σιμα στο Μισολογγι, μα το σχεδιο αφτο ναβαγησε ενεκα η δυσαναλογη δαπανη και αντικατασταθηκε με το σημερινο βραχιονα. Την ανεπαρκεια του από τους πρωτους τη δοκιμασε ο Τρικουπης ο ιδιος, γιατι όταν πηγε ναν τον επιθεωρησει, επειδης από την τρικυμια αδυνατουσε να ζυγωσει βαρκα, εμεινε θαλασσοδαρμενος πεντε ωρες μεσα στο βαπορι.
Πρωτη μου δουλια στο Μισολογγι ειτανε να επισκεφτω το Ηρωο, οπου εστεκε αλλοτες το καστρο, ο φραχτης όπως τον ειπε ο Ιμπραϊμης, και να αναπολησω την ξακουστη πολιορκια με το τρaγικο της τελος, τραγικο αλλα που σταθηκε, όπως της Χιος η σφαγη, σωτηρια με το να ξαναξυπνησε τη συμπαθεια του πολιτισμενου κοσμου σε μια στιγμη οταν στο Αναπλι, την πρωτεβουσα, εζενε αφανταστη πολιτικη ατιμια, εφαμιλλη της Κωσταντινικης. Αφτη και πηρε το καστρο, οχι τα αρματα των Φελαχων. Οι Φελαχοι, τετιοι που τους ειδε ο Green, ειτανε τιποτενιος στρατος, ανικανος να αντικρυσει αντρες αποφασιστικους· δεν ειχαν ακομα στερια οργανωθει, όπως κατοπι όταν νικησαν στη Συρια το Σουλτανο.
Απο το παλιο χτιριο δε φαινεται να διατηρηθηκε τιποτα γνησιο, εξον ένα κοματακι με ένα κανονι, ο προμαχωνας του Φραγκλινου νομιζω, ως ειδος δειγμα εμπορικου ταξιδιωτη. Πιος ειχε τη φωτεινη ιδεα να καταδαφισει το ιστορικο καστρο δεν εμαθα. Το συνεπηρε φανταζουμαι και αφτο ο βανταλισμος, όπως της Ακροπολης τον πυργο και τοσα αλλα εθνικα κειμηλια. …»
«… Ενας άλλος διπλος βανταλισμος εγινε μεσα στην περιοχη του τωρινου Ηρωου. Γιατι εκει βρισκοντουσαν οι ταφοι του Μαρκου Μποτσαρη και του στρατηγου Νορμαν, που μαζι με πολλους αλλους φιλελληνες σκοτωθηκαν στη μαχη του Πετα. Οι ταφοι, αφου επεσε το Μισολογγι, ξανασκαφτηκαν από τυμβωρυχους με την ιδεα πως οι νεκροι ειχανε θαφτει αρματωμενοι. Ο Green(2) βρηκε το σκελετο του Μαρκου πεταμενο καπου εκει και αποκεφαλισμενο. Θελησε να σωσει τουλαχιστο την καρα απο περισσοτερο βεβηλωμα, μα οντας δυσκολο ναν τη περασει διαμεσα του Τουρκικου στρατοπεδου περιοριστηκε να παρει μερικα δοντια. Τι εγιναν τα δοντια δεν κατορθωσα να εξιχνιασω.
Το βανταλισμο αφτο τον ακολουθησε αλλος επισης φριχτος, μαλιστα πιο ουσιαστικος.
Γιατι εκει αναμεσα σε αλλα μνημεια ισης αξιας με μερικα της Αθηνας εστεκε και το μνημειο του Μαρκου Μποτσαρη, το εξοχο καλλιτεχνημα του David d’ Angers. Το ιστορικο του το δινει με διεξοδικα καθεκαστα ένα αδεκαστο Αγγλικο βιβλιο με τιτλο “An Englishman in Paris”. Ενας Αγγλος στο Παρισι. Είναι ανωνυμο, μα ο συγγραφεας γνωστος, ο Vandam. Ο Δαβιδ πολυν καιρο λογαριαζε του Μποτσαρη το μνημειο χωρις να βρισκει προτυπο αξιο να παραστησει την Ελλαδα. Πως τελος το βρηκε, ένα κοπελουδι χαριτωμενο, μεσα στα σοκακια του Παρισιου είναι πολύ ρομαντικο επεισοδιο, μα δε θυμαμαι αρκετα καλα τα καθεκαστα ώστε να σας το διηγηθω· ισως άλλη φορα, αμα πετυχω το βιβλιο (εννοεί το βιβλίο, στο οποίο διάβασε τη σχετική ιστορία). Αφου εγινε και στηθηκε το μνημειο, που το ειχε αγαπησει όχι μοναχα ως το καλυτερο του αριστοτεχνημα η ως συμβολο της Ελλαδας παρα και ως εικονα της αγαπημενης, θελησε ο καλλιτεχνης να περιηγηθει την Ελλαδα και να ξαναχαρει το εργο του· μα φιλοι του, που ετυχε να το δουν, προσπαθησαν ναν τον αποτρεψουν λεγοντας του πως τον περιμενει λυπη βαθια. Και αληθινα, αμα το ειδε, παρατησε αμεσως το ταξιδι και γυρισε πισω στον τοπο του με καρδια κατασπαραγμενη. Γιατι το βρηκε σακατεμενο από αρχιβανταλους που διασκεδαζαν βαζοντας το στο σημαδι· με το ντουφεκι, αφου δεν ειχαν προχειρα κανονια και πομπες. Τωρα μπαλωμενο αξιοθρηνητα στεκεται μεσα στο Εθνολογικο Μουσειο οπου, αν καμια μερα πιασουν φωτια τα εφκολοφλεχτα εκει υλικα, θα αποσβεστωθει, και ετσι θα τελιωσει με τεριαστη τραγικη καθαρση η αγαπημενη του Δαβιδ.»
«… Μετα το Ηρωο πηγα να δω του Τρικουπη το σπιτι. Μια εξωτερικη μαρμαρενια σκαλα οδηγαει προς το πρωτο πατωμα, και στην κορφη της βλεπεις την εξεδρα οπου μετα το καταδικαστικο αποτελεσμα της εκλογης βγηκε και καθησε με γυρω τους φιλους. Εκει εμεινε συλλογισμενος λιγη ωρα, επειτα ειπε: Λοιπον ανθ ’ημων ο κυριος Γουλιμης. Παλι σωπασε και σε λιγο με ένα καληνυκτα σας αποσυρθηκε, και ποα εγινε αφαντος οχ την Ελλαδα, επιδη εφυγε νωρις νωρις το πρωι για τα ξενα.»
(1) Αλέξανδρου Πάλλη: «Μπρουσος», εκδόσεις «Πελεκάνος», Αθήνα 2004
(2) Άγγλος υποπρόξενος στην Πάτρα, εξαγωγέας σταφίδας, που πλούτισε ως προμηθευτής των τουρκο-αιγυπτιακών στρατοπέδων, πραγματοποιώντας μεταφορές και παραβιάζοντας τον θαλάσσιο αποκλεισμό με την υπό αγγλική σημαία ιδιόκτητη σκούνα του. Αυτός, την επομένη της Εξόδου, έσπευσε στο Μεσολόγγι ανυπόμονος να συγχαρεί τους φίλους του για την «επιτυχία τους» και να σχηματίσει ιδίαν αντίληψη των όσων διαδραματίστηκαν. Όπως γράφει, μεταξύ των πτωμάτων, αναγνώρισε και αυτό του Mayer Editor of the “Greek Chonicles”. Φυσικά ο φιλότουρκος Άγγλος με διακριτική αποσιώπηση καλύπτει τους εμπορικούς εταίρους του για την αποτομή των κεφαλών των όσων σημαντικών νεκρών αναγνωρίζονταν, προκειμένου να αποσταλούν στην Κωνσταντινούπολη και αποτελέσουν τα «τρόπαια της ενδόξου νίκης», με τα οποία ο Σουλτάνος στόλιζε το σαράι του.
Αναρτήθηκε 13 Ιανουαρίου 2021, 13:40